KONGREGACJA NAUKI WIARY

Responsa ad quaestiones
Odpowiedzi na pytania dotyczące niektórych aspektów nauki o Kościele
[Tłumaczenie L'Osservatore Romano]

Wprowadzenie

Powszechny Sobór Watykański II ze swoją Konstytucją dogmatyczną o Kościele Lumen gentium oraz Dekretami o ekumenizmie (Unitatis redintegratio) i o Kościołach Wschodnich (Orientalium Ecclesiarum) przyczynił się w sposób zasadniczy do głębszego zrozumienia eklezjologii katolickiej. Także kolejni Papieże udzielali w tej dziedzinie wyjaśnień i dawali wskazówki praktyczne: Paweł VI w Encyklice Ecclesiam suam (1964) i Jan Paweł II w Encyklice Ut unum sint (1995).

Późniejsza refleksja teologów, mająca na celu lepsze wyjaśnienie różnych aspektów eklezjologii, zrodziła bogatą literaturę na ten temat. Tematyka eklezjologiczna okazała się bowiem bardzo pobudzająca, choć czasem potrzebne były uściślenia i napomnienia, które zostały sformułowane w Deklaracji Mysterium Ecclesiae (1973), w Liście do Biskupów Kościoła katolickiego Communionis notio (1992) i w Deklaracji Dominus Iesus (2000)> — opublikowanych przez Kongregację Nauki Wiary.

Szeroki zakres problematyki i nowość wielu kwestii wciąż pobudza do refleksji teologicznej, co sprawia, że pojawiają się nowe opracowania — nie zawsze wolne od błędów interpretacyjnych, rodzące wątpliwości i niepewność; niektóre z nich zostały przedstawione Kongregacji Nauki Wiary. Dykasteria ta, w świetle całej nauki katolickiej o Kościele, pragnie się wypowiedzieć na temat przedstawionych wątpliwości, precyzując autentyczne znaczenie niektórych wyrażeń eklezjologicznych Magisterium, które w dyskusji teologicznej mogłyby być źle zrozumiane.

Pierwsze pytanie: Czy Powszechny Sobór Watykański II zmienił obowiązującą uprzednio naukę o Kościele?

Odpowiedź: Powszechny Sobór Watykański II ani nie zamierzał zmieniać, ani faktycznie nie zmienił tejże nauki, pragnął bowiem jedynie ją rozwinąć, pogłębić i obszerniej wyłożyć.

Ze szczególną wyrazistością zadeklarował to Jan XXIII na początku Soboru¹. Paweł VI potwierdził tę deklarację² i tak się wyraził w czasie ogłoszenia Konstytucji Lumen gentium: «Wydaje się Nam, iż najlepszym komentarzem, jaki możemy tutaj uczynić, będzie stwierdzenie, że ten dokument niczego właściwie nie zmienia w dotychczasowej nauce. Tego, czego pragnie Chrystus, pragniemy i my. To, co było, pozostaje. Tego, czego Kościół nauczał przez całe wieki, my również nauczamy. Tyle tylko, że to, co dotąd było jedynie doświadczane, obecnie zostało jasno wyrażone; to co było niepewne, zostało wyjaśnione; to, nad czym przemyśliwano, co było dyskutowane i po części kontrowersyjne, zostało dzisiaj zadowalająco sformułowane»³ Biskupi wielokrotnie wyrażali tę samą intencję i zgodnie z nią postępowali⁴.

Drugie pytanie: Jak należy rozumieć stwierdzenie, że Kościół Chrystusowy «trwa w» («subsistit in») Kościele katolickim?

Odpowiedź: Chrystus «ustanowił na ziemi» jedyny Kościół jako «widzialne zgromadzenie i wspólnotę duchową»⁵, która od początku i na przestrzeni historii wciąż istnieje i będzie istnieć, i w której to jako jedynej pozostały i pozostaną wszystkie elementy ustanowione przez samego Chrystusa⁶. «To jest ten jedyny Kościół Chrystusa, który wyznajemy w Symbolu wiary jako jeden, święty, powszechny i apostolski (...). Kościół ten, ustanowiony i zorganizowany w tym świecie jako społeczność, trwa w Kościele katolickim, rządzonym przez Następcę Piotra oraz Biskupów pozostających z nim w komunii»⁷.

W Konstytucji dogmatycznej Lumen gentium, n. 8, trwanie (subsistentia) to stała historyczna ciągłość i trwała obecność wszystkich elementów ustanowionych przez Chrystusa w Kościele katolickim⁸, w którym w konkretny sposób trwa Kościół Chrystusa na tej ziemi.

Według nauki katolickiej, o ile można powiedzieć, że Kościół Chrystusowy jest obecny i działa w Kościołach i Wspólnotach kościelnych nie będących jeszcze w pełnej komunii z Kościołem katolickim, dzięki elementom uświęcenia i prawdy, które są w nich obecne⁹, o tyle pojęcie «trwa» (subsistit) może być stosowane wyłącznie w odniesieniu do Kościoła katolickiego, odwołuje się bowiem właśnie do zawartego w Symbolu wiary wyznania, że jest on «jeden» (Wierzę w... «jeden» Kościół); i ten «jeden» Kościół trwa w Kościele katolickim¹⁰.

Trzecie pytanie: Dlaczego zostało użyte wyrażenie «trwa w» («subsistit in»), a nie po prostu czasownik «jest»?

Odpowiedź: Użycie tego wyrażenia, które oznacza pełną identyczność Kościoła Chrystusowego z Kościołem katolickim, nie zmienia nauki o Kościele, a swoją prawdziwą motywację znajduje w tym, że jaśniej wyraża fakt, iż poza jego «organizmem» znajdują się «liczne pierwiastki uświęcenia i prawdy», «które jako właściwe dary Kościoła Chrystusowego nakłaniają do jedności katolickiej»¹¹.«Tak więc same Kościoły i Wspólnoty odłączone, choć w naszym przekonaniu mają braki, nie są bynajmniej pozbawione wartości i znaczenia w misterium zbawienia. Duch Chrystusa bowiem nie waha się posługiwać nimi jako środkami zbawienia, których skuteczność pochodzi wprost z pełni łaski i prawdy powierzonej Kościołowi katolickiemu»¹².

Czwarte pytanie: Dlaczego Powszechny Sobór Watykański II nazywa «Kościołami» Kościoły wschodnie odłączone od pełnej komunii z Kościołem katolickim?

Odpowiedź: Sobór chciał pozostać przy tradycyjnym użyciu tej nazwy. «Skoro więc Kościoły te mimo odłączenia posiadają prawdziwe sakramenty, szczególnie zaś, na mocy sukcesji apostolskiej, kapłaństwo i Eucharystię, dzięki którym są dotąd z nami złączone najściślejszym węzłem»¹³, zasługują na miano «Kościołów partykularnych czy lokalnych»¹⁴ i są nazywane Kościołami siostrzanymi katolickich Kościołów partykularnych¹⁵.

«Dlatego przez sprawowanie Eucharystii Pańskiej w tych poszczególnych Kościołach buduje się i rozrasta Kościół Boży»¹⁶. Ponieważ jednak komunia z Kościołem katolickim, którego widzialną Głową jest Biskup Rzymu i Następca Piotra, nie jest zewnętrznym uzupełnieniem Kościoła partykularnego, ale jednym z jego wewnętrznych i konstytutywnych elementów, oznacza to, że te czcigodne wspólnoty chrześcijańskie noszą także ranę na swoim byciu Kościołem partykularnym¹⁷. Z drugiej strony, urzeczywistnienie się w historii powszechności właściwej Kościołowi, rządzonemu przez Następcę Piotra i Biskupów w komunii z nim, napotyka przeszkodę, jaką jest podział chrześcijan¹⁸.

Piąte pytanie: Dlaczego dokumenty Soboru i późniejsze wypowiedzi Magisterium Kościoła nie nazywają «Kościołami» Wspólnot chrześcijańskich zrodzonych z XVI-wiecznej reformy?

Odpowiedź: Dlatego że, według nauki katolickiej, te Wspólnoty nie mają sukcesji apostolskiej w sakramencie święceń, przez co brakuje im zasadniczego konstytutywnego elementu bycia Kościołem. Wspomniane Wspólnoty kościelne, które szczególnie ze względu na brak kapłaństwa sakramentalnego nie zachowały autentycznej i całej istoty eucharystycznego Misterium¹⁹, według nauki katolickiej nie mogą być nazywane «Kościołami» we właściwym tego słowa znaczeniu²⁰.

W czasie audiencji udzielonej niżej podpisanemu Kardynałowi Prefektowi Kongregacji Nauki Wiary Jego Świątobliwość Benedykt XVI zatwierdził i uprawomocnił te «Odpowiedzi», uchwalone na zebraniu plenarnym Kongregacji, oraz polecił ich opublikowanie.

Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 29 czerwca 2007 r., w uroczystość

Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Kard. WILLIAM LEVADA
Prefekt

ANGELO AMATO SDB
Arcybiskup tytularny Sili
Sekretarz

Przypisy:

1. Jan XXIII, Przemówienie z 11 października 1962 r.: «(...) Sobór (...) chce przekazać naukę katolicką czystą i nieskażoną, bez zabarwień i przeinaczeń. (...) Ale w dzisiejszej sytuacji naszą powinnością jest [czynić wszystko], aby nauka chrześcijańska była w całości i przez wszystkich przyjmowana przez odnowione, pogodne i spokojne przylgnięcie do niej (...); (...) konieczne jest, by duch chrześcijański, katolicki i apostolski całego świata został na nowo pobudzony, by nauka Kościoła była znana pełniej i głębiej (...); (...) tę pewną i niezmienną naukę, która musi być wiernie zachowywana, należy pogłębiać i przedstawiać w sposób odpowiadający potrzebom naszych czasów. Czym innym bowiem jest sam depozyt wiary (depositum fidei), to znaczy prawdy zawarte w naszej czcigodnej nauce, a czym innym jest forma, w jakiej prawdy te są przedstawiane, zachowując jednakże swój sens i znaczenie»: AAS 54 (1962), 791; 792.

2. Por. Paweł VI, Przemówienie z 29 września 1963 r.: AAS 55 (1963), 847-852.

3. Paweł VI, Przemówienie z 21 listopada 1964 r.: AAS 56 (1964), 1009-1010.

4. Sobór pragnął wyrazić identyczność Kościoła Chrystusowego z Kościołem katolickim, co znalazło odbicie w dyskusjach nad Dekretem Unitatis redintegratio. Schemat Dekretu był przedłożony w Auli Soborowej 23 września 1964 r. wraz z Relatio (Act Syn III/II 296-344). Na propozycje, przesłane przez biskupów w następnych miesiącach, Sekretariat Jedności Chrześcijan odpowiedział 10 listopada 1964 r. (Act Syn III/VII 11-49). Z tej Expensio modorum przytaczamy cztery fragmenty dotyczące pierwszej odpowiedzi:
A) [In Nr. 1 (Proemium) Schema Decreti: Act Syn III/II 296, 3-6]

«Pag. 5, lin. 3-6: Videtur etiam Ecclesiam catholicam inter illas Communiones comprehendi, quod falsum esset.

R(espondetur): Hic tantum factum, prout ab omnibus conspicitur, describendum est. Postea clare affirmatur solam Ecclesiam catholicam esse veram Ecclesiam Christi»

(Act Syn III/VII 12).
B) [In Caput I in genere: Act Syn III/II 297-301]
«4 — Expressius dicatur unam solam esse veram Ecclesiam Christi; hanc esse Catholicam Apostolicam Romanam; omnes debere inquirere, ut eam cognoscant et ingrediantur ad salutem obtinendam...
R(espondetur): In toto textu sufficienter effertur, quod postulatur. Ex altera parte non est tacendum etiam in aliis communitatibus christianis inveniri veritates revelatas et elementa ecclesialia» (Act Syn III/VII 15). Por. tamże, punkt 5.
C) [In Caput I in genere: Act Syn III/II 296s]
«5 — Clarius dicendum esset veram Ecclesiam esse solam Ecclesiam catholicam romanam...
R(espondetur): Textus supponit doctrinam in constitutione 'De Ecclesia' expositam, ut pag. 5, lin. 24-25 affirmatur» (Act Syn III/VII 15). A zatem komisja, której zadaniem było rozważenie poprawek do Dekretu Unitatis redintegratio, jasno mówi o identyczności Kościoła Chrystusowego z Kościołem katolickim i jego jedyności, uznając za podstawę tej nauki Konstytucję dogmatyczną Lumen gentium.
D) [In Nr. 2 Schema Decreti: Act Syn III/II 297s]

«Pag. 6, lin. 1-24: Clarius exprimatur unicitas Ecclesiae. Non sufficit inculcare, ut in textu fit, unitatem Ecclesiae.R(espondetur): a) Ex toto textu clare apparet identificatio Ecclesiae Christi cum Ecclesia catholica, quamvis, ut oportet, efferantur elementa ecclesialia aliarum communitatum».
«Pag. 7, lin. 5: Ecclesia a successoribus Apostolorum cum Petri successore capite gubernata (cfr novum textum ad pag. 6, lin. 33-34) explicite dicitur 'unicus Dei grex' et lin. 13 'una et unica Dei Ecclesia'» (Act Syn III/VII).

Oba przytoczone wyrażenia znajdują się w Dekrecie Unitatis redintegratio 2.5 i 3.1.

5. Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium, 8.1.

6. Por. Sobór Watykański II, Dekret Unitatis redintegratio, 3.2; 3.4; 3.5; 4.6.

7. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium, 8.2.

8. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja Mysterium Ecclesiae, 1.1: AAS 65 (1973), 397; Deklaracja Dominus Iesus o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła, 16.3: AAS 92 (2000-II), 757-758, «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 11-12/2000, s. 42; Oświadczenie w sprawie książki Chiesa: carisma e potere [Kościół: charyzmat i władza] o. Leonarda Boffa OFM: AAS 77 (1985-II), 758-759, «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 3/1985, s. 8.

9. Por. Jan Paweł II, Encyklika Ut unum sint, 11.3: AAS 87 (1995-II), 928.

10. Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium, 8.2.

11. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium, 8.2.

12. Sobór Watykański II, Dekret Unitatis redintegratio, 3.4.

13. Sobór Watykański II, Dekret Unitatis redintegratio, 15.3; por. Kongregacja Nauki Wiary, List Communionis notio do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia, 17.2: AAS 85 (1993-II), 848, «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 10/1992, s. 37.

14. Sobór Watykański II, Dekret Unitatis redintegratio, 14.1.

15. Por. Sobór Watykański II, Dekret Unitatis redintegratio, 14.1; Jan Paweł II, Encyklika Ut unum sint, 56 n.: AAS 87 (1995-II), 954 n.

16. Sobór Watykański II, Dekret Unitatis redintegratio, 15.1.

17. Por. Kongregacja Nauki Wiary, List Communionis notio do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia, 17.3: AAS 85 (1993-II), 849, «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 10/1992, s. 37.

18. Por. tamże.

19. Por. Sobór Watykański II, Dekret Unitatis redintegratio, 22.3.

20. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja Dominus Iesus o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła, 17.2: AAS 92 (2000-II), 758, «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 11--12/2000, s. 42.