Spis rzeczyPodziękowania
Przedmowa
1.
Wilde po drugiej stronie
lustra2.
Belloc, Baring i
Chesterton3. Syn arcybiskupa
4. Syn biskupa
5. Dawson i
Watkin
6. Apostolat Cambridge
7.
Urok
ortodoksji8. Religia a polityka
9. Knox i Benson
10. Knox
i Chesterton
11. Wojna i ziemia jałowa
12. Poetyckie rozruchy
13.
Graham Greene: katolicki sceptyk
14. Waugh i ziemia jałowa
15. Od
sprzeciwu do nawrócenia
16. Chesterton i Baring
17. Wojna i wieści o
wojnie
18. Wojna na słowa
19. Wiara w epoce atomu
20. Pielęgnacja
kultury
21. Sprzysiężenie umysłów
22. Bojownicy prawdy
23. Spark i
Sitwell
24. Alec Guinness
25. Sassoon i Knox
26. Conatra mundum
27.
Pochwała tradycji
28. Małe jest piękne
29. Muggeridge: pielgrzymka i
pasja
30. Sensy i jedność sensów
31. Bóg według Grahama Greene'a
32.
Celtycki brzask
W 1905 roku młody G. K. Chesterton opublikował
Heretyków, tom
esejów, w których z zaskakującą dojrzałością skrytykował wielu sobie
współczesnych, a zwłaszcza Shawa i Wellsa. W odpowiedzi na
Heretyków
jeden z recenzentów napisał, że Chesterton nie powinien był osądzać „herezji”
innych autorów, zanim wyzna swą „ortodoksję”. Chesterton zaakceptował ten
argument i podjął wyzwanie.
Ortodoksja ukazała
się w 1908 roku. Jej główną przesłanką było to, że najgłębsze tajemnice życia i
ludzkiej egzystencji dają się najlepiej wyjaśnić w świetle treści Składu
Apostolskiego.
„Ujawnienie się” Chestertona jako chrześcijanina miało daleko idące
konsekwencje i podziałało podobnie jak równie otwarte wyznanie ortodoksji przez
Newmana ponad pięćdziesiąt lat wcześniej. Na wiele sposobów zwiastowało
chrześcijańskie odrodzenie literackie, które przez cały XX wiek było
poruszającym wyrazem artystycznego i intelektualnego sprzeciwu wobec przemożnego
agnostycyzmu tej epoki. Dr Barbara Reynolds, badaczka Dantego, a także
przyjaciółka i biografka Dorothy L. Sayers, opisywała to literackie odrodzenie
jako „sojusz umacniających się wzajemnie dusz”.
Oprócz Chestertona, czołowymi przedstawicielami tego sprzysiężenia byli T.
S. Eliot, C. S. Lewis, Siegfried Sassoon, J. R. R. Tolkien, Hilaire Belloc,
Charles Williams, R. H. Benson, Ronald Knox, Edith Sitwell, Roy Campbell,
Maurice Baring, Evelyn Waugh, Graham Greene, Muriel Spark, Dorothy L. Sayers,
Alfred Noyes, Compton Mackenzie, David Jones, Christopher Dawson, Malcolm
Muggeridge, R. S. Thomas i George Mackay Brown. Wpływ tych pisarzy rozciągał się
poza sferę literatury. W orbicie ich oddziaływania znaleźli się choćby wybitni
aktorzy, jak Alec Guiness, Ernest Milton i Robert Speaight.
Opublikowana w 1891 roku, papieska encyklika Rerum novarum wywarła
głęboki wpływ na Belloca, a za jego pośrednictwem również na Chestertona, dzięki
czemu chrześcijańskie odrodzenie literackie uzyskało swój wymiar polityczny.
Socjalizmowi Shawa i Wellsa Belloc i Chesterton przeciwstawili naukę społeczną
Kościoła, którą nazwali „dystrybutywizmem”. Tę doktrynę Belloca i Chestertona
próbował następnie realizować w praktyce Eric Gill, a w drugiej połowie lat
siedemdziesiątych XX wieku szeroko spopularyzował ją E. F. Schumacher dzięki
słynnej książce Małe jest piękne.
Jak literackie dzieła Shawa wyrastały z ducha i wyrażały połączenie
filozofii nietzscheańskiej i marksistowskiego socjalizmu, tak w sposób niemal
symetryczny znaczna część literatury chrześcijańskiego odrodzenia literackiego
wyrastała z ducha i wyrażała połączenie teologii chrześcijańskiej i nauczania
Kościoła, że „małe jest piękne”.
Ogólnie biorąc, ów sojusz duchowy był wyrazem stanowczego sprzeciwu
chrześcijan wobec epoki niewiary. Zaowocował kilkoma wspaniałymi dziełami
literatury dwudziestowiecznej i pozostaje trwałym świadectwem twórczej siły
wiary. Opowieść o tym, jak owi giganci literatury wywierali głęboki wpływ na
siebie nawzajem i na swoje czasy, jest czymś więcej niż studium jednego z
ważnych aspektów dwudziestowiecznej literatury — to przede wszystkim burzliwa
historia twórczych sporów, jakie toczyli wierzący z niewierzącymi.
