Zasady pisowni słownictwa religijnego |
|
1. Komisja Języka
Religijnego Rady Języka Polskiego
W dniach 21 I 2003 roku, 25 II 2003 roku
i 25 III 2003 roku odbyły się posiedzenia zespołu roboczego Komisji Języka
Religijnego Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN, w których udział wzięli
zarówno członkowie Komisji, jak i goście zaproszeni jako eksperci w dziedzinie
normy ortograficznej. Celem spotkań nie była zmiana istniejących przepisów
ortograficznych, lecz przedstawienie propozycji ujednolicenia pisowni słownictwa
religijnego, uściślenia niektórych reguł, niekiedy podanie dodatkowego
uzasadnienia istniejących norm. Za pożądane uznano ograniczenie użycia wielkiej
litery, jednak z zachowaniem możliwości jej zastosowania ze względów
grzecznościowych, emocjonalnych lub dla podkreślenia szczególnej
ważności.
Propozycje ustaleń były konsultowane z
Radą Naukową Konferencji Episkopatu Polski oraz z Komisją ds. Kultu Bożego i
Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski.
Rada Języka Polskiego przy Prezydium
Polskiej Akademii Nauk zatwierdziła poniższe ustalenia na posiedzeniu plenarnym
w dniu 7 V 2004 roku.
2. Ustalenia
pisowni
2.1. Nazwy
sakramentów świętych
Nazwy sakramentów świętych, np.: chrzest,
bierzmowanie, komunia święta, piszemy zasadniczo małą literą (wyjątki :
Eucharystia, Najświętszy Sakrament, Przenajświętszy Sakrament). Możliwe jest
także użycie wielkiej litery ze względów religijnych, np. wyrażenie Komunia
Święta użyte jako synonim Najświętszego Sakramentu, albo ze względów
emocjonalnych, np. jako nazwa uroczystości, która jest ważnym wydarzeniem w
życiu człowieka, np. I Komunia Święta, Chrzest Święty, Konfirmacja (u
protestantów).
2.2. Nazwy
okresów liturgicznych
Nazwy okresów liturgicznych piszemy w
zasadzie małą literą, np.: adwent, wielki post, oktawa (wyjątek: Wielki
Tydzień). Możliwe jest jednak także użycie wielkiej litery, zwłaszcza w tekstach
o charakterze religijnym.
2.3. Nazwy
świąt
Nazwy świąt piszemy dużą literą
(wszystkie człony nazwy) np.: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Środa Popielcowa (i
Popielec), Wniebowzięcie, Boże Ciało, Zielone Świątki, Zaduszki, Dzień Zaduszny,
Niedziela Wielkanocna, Niedziela Zmartwychwstania, Poniedziałek Wielkanocny,
Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota. Wyrazy: święto, dzień zapisujemy
małą literą, jeśli nie są integralną częścią nazwy (jeśli mogą być pominięte, a
nazwa będzie zrozumiała), w przeciwnym wypadku stosujemy dużą literę: święta
Bożego Narodzenia, święta Wielkanocy, dzień Wszystkich Świętych, ale Dzień
Zaduszny (jeśli chodzi o święta wielkanocne, oba wyrazy piszemy małą literą,
ponieważ jest to peryfraza Wielkanocy).
Wyraz Wigilia piszemy dużą literą jako
nazwę dnia poprzedzającego Boże Narodzenie, natomiast wigilia małą literą w
znaczeniu nazwy wieczerzy, przyjęcia, oraz jako nazwę dnia poprzedzającego inny
dzień. Wyraz gwiazdka, który może być zarówno nazwą dnia (dni) świątecznych, jak
i nazwą zwyczaju, w obu znaczeniach piszemy małą literą ze względu na odcień
potoczności.
Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów
związanych z danym świętem piszemy małą literą, np.: andrzejki, mikołajki,
pawełki, dyngus, lany poniedziałek.
Nazwy typu: pierwszy piątek miesiąca,
szabat (szabas, sabat) piszemy małą literą, podobnie jak niedziela.
2.4. Nazwy godności, tytułów,
urzędów kościelnych
Nazwy te piszemy zasadniczo małą literą,
np.: ojciec, ksiądz, papież, biskup (z wyjątkiem tekstów okolicznościowych,
listów itd. - wówczas stosujemy wielką literę ze względów grzecznościowych lub
emocjonalnych). Piszemy ojciec święty małymi literami, dopuszcza się jednak
stosowanie wielkiej litery ze względów emocjonalnych, czyli Ojciec
Święty.
Pełne oficjalne nazwy jednoosobowych
urzędów piszemy dużą literą (wszystkie człony), np.: Przewodniczący Konferencji
Episkopatu Polski.
Nazwy członków i członkiń zakonów piszemy
małą literą, np. oo. franciszkanie, małe siostry Jezusa (nie są to nazwy zakonów
jako instytucji, tylko nazwy członków).
2.5. Nazwy
instytucji i jednostek organizacyjnych Kościoła
Piszemy tylko wielką literą Kościół w
znaczeniu organizacji, instytucji, ogółu wiernych. Określenia odłamów
wyznaniowych piszemy małą literą, czyli Kościół katolicki, Kościół prawosławny,
Kościół ewangelicko-augsburski. Natomiast jeśli mamy do czynienia z oficjalną
zarejestrowaną nazwą własną organizacji, piszemy dużą literą wszystkie człony,
np.: Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w RP, Kościół
Ewangelicko-Augsburski w RP, Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP, Kościół
Rzymskokatolicki oraz Kościół Katolicki (obie nazwy funkcjonują jako
oficjalne).
Nazwy kościelnych jednostek
administracyjnych, np.: archidiecezja krakowska, parafia, prowincja, kustodia, a
także nazwy urzędów, np.: kuria metropolitalna, kapituła generalna piszemy w
zasadzie małą literą, chyba że są to oficjalne nazwy, wówczas piszemy dużą
literą wszystkie człony, np.: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Krakowskiej,
Prowincja św. Antoniego z Padwy i bł. Jakuba Strzemię (również wyrażenia typu:
XIX Kapituła Generalna traktujemy jako nazwy własne). Nazwę episkopat piszemy
zasadniczo małą literą w znaczeniu ogółu biskupów, możliwe jest jednak również
użycie wielkiej litery (Episkopat) w odniesieniu do instytucji, którą jest
Konferencja Episkopatu Polski. Piszemy episkopat polski, uznając polski za
przymiotnik, lub episkopat Polski, mając na myśli rzeczownik w
dopełniaczu.
2.6. Nazwy
budynków i obiektów
Nazwy te piszemy małą literą, np.:
kościół, bazylika, katedra, sanktuarium. W przypadku nazw własnych piszemy dużą
literą tylko ten człon, od którego zaczyna się właściwa nazwa własna, np.:
kościół Mariacki, kościół Dominikanów i (kościół Ojców Dominikanów), kościół
Świętego Marka (ale skrót piszemy zawsze małą literą, zatem: kościół św. Marka,
kościół oo. Dominikanów), kościół pod wezwaniem (pw.) Świętego Wojciecha,
sanktuarium Świętego Józefa (wyjątkowo Sanktuarium Miłosierdzia Bożego, ponieważ
rzeczownik sanktuarium jest w tym wypadku integralną częścią nazwy własnej),
kościół Na Skałce (ale katedra na Wawelu, katedra wawelska – ponieważ to nie
jest właściwa nazwa własna). Powyższe nazwy jako napisy umieszczone na budynku
zaczyna się od dużej litery, ponieważ jest to początek nowego tekstu. Możliwa
jest również pisownia kościół dominikanów, jeśli dominikanów nie jest nazwą
własną budynku, lecz jedynie wyrażeniem określającym kościół, który należy do
dominikanów, a może nosić jakąś inną nazwę, nieistotną w
kontekście.
Rzeczownik bazylika wyjątkowo pisze się
dużą literą w nazwach siedmiu bazylik patriarchalnych, zwanych również większymi
(Bazylika Świętego Jana Chrzciciela na Lateranie, Bazylika Matki Boskiej
Większej, Bazylika Świętego Pawła za Murami, Bazylika Świętego Piotra, Bazylika
Świętego Wawrzyńca w Rzymie, Bazylika Świętego Franciszka w Asyżu i Bazylika
Najświętszej Maryi Panny od Aniołów w Asyżu), ponieważ w tym wypadku rzeczownik
ten stanowi część nazwy własnej.
2.7. Nazwy
modlitw
Nazwy gatunkowe modlitw piszemy małą
literą, jak litania, akt strzelisty, natomiast nazwy własne konkretnych modlitw
traktujemy jak tytuły utworów literackich, czyli tylko pierwszy wyraz zapisujemy
dużą literą, np.: Gorzkie żale, Litania do Najświętszej Maryi Panny. Godzinki
mogą być zarówno nazwą gatunkową, jak i własną - odpowiednio do tego zapisujemy
dużą lub małą literą (częściej dużą, bo zazwyczaj mamy na myśli konkretne
Godzinki ku czci Najświętszej Maryi Panny). Podobnie np. Modlitwa za zmarłych
(jako tytuł konkretnej modlitwy) lub modlitwa za zmarłych (jako nazwa odmiany
gatunkowej). W nazwach: Modlitwa Pańska, Anioł Pański zapisujemy dużą literą
również drugi człon, ponieważ jest to przymiotnik dzierżawczy.
2.8. Nazwy
nabożeństw
Nazwy nabożeństw (w tym mszy św.)
zapisujemy zasadniczo małą literą, np.: msza święta, liturgia święta (jako
odpowiednik mszy św. w Kościele prawosławnym), roraty, suma, pasterka, droga
krzyżowa, różaniec, nabożeństwo majowe. Możliwe jest także użycie wielkiej
litery w stosunku do nazw Msza Święta, Liturgia Święta, zwłaszcza w tekstach o
charakterze religijnym.
Nazwy części mszy świętej zapisujemy małą
literą, np. liturgia eucharystyczna, sanctus (ale jako tytuł modlitwy Sanctus
piszemy dużą literą).
2.9. Nazwy
osobowe
Wielką literą piszemy nazwy własne
(wszystkie człony), np.: Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty, Jezus Chrystus,
Jahwe, Jehowa, Matka Boska, Bogurodzica, Madonna (tylko w odniesieniu do Matki
Boskiej), św. Jan Ewangelista, św. Jan Chrzciciel, św. Jan z Dukli (przyimki
wchodzące w skład nazwy piszemy małą literą, chyba że występują w pozycji
początkowej nazwy).
Zestawienie święty mikołaj pisze się małą
literą, jeśli nie chodzi o konkretnego świętego, np. Wynajął świętego mikołaja,
Tata przebrał się za świętego mikołaja, Przed świętami na ulicach i w
supermarketach pojawia się mnóstwo świętych mikołajów.
Jednowyrazowe określenia Boga, np.:
Opatrzność, Mesjasz, Odkupiciel, Zbawiciel piszemy dużą literą.
Peryfrazy Boga pisze się wariantywnie
dużą lub małą literą, np.: Ojciec Niebieski / ojciec niebieski, Słowo Wcielone /
słowo wcielone, Trzy Osoby Boskie / trzy osoby boskie. Powyższa zasada stosuje
się również do peryfrastycznych określeń Matki Boskiej, np.: Gwiazda Zaranna /
gwiazda zaranna, Pocieszycielka Strapionych / pocieszycielka strapionych,
Królowa Anielska / królowa anielska. Dodatkowe określenia identyfikujące, zwykle
związane z konkretnym wizerunkiem, piszemy dużą literą, np. Matka Boska
Nieustającej Pomocy, Matka Boska Śnieżna. Zaimki odnoszące się do Boga również
można zapisywać dużą lub małą literą, np. On / on, Jego / jego, Twój / twój.
Zaimki zwrotne się / siebie piszemy małą literą.
Jeżeli nazwa osobowa nie jest
jednostkowa, zasadniczo używamy małej litery, np.: apostoł, anioł, archanioł,
anioł stróż, szatan. Natomiast piszemy wielką literą, jeśli nazwa ta stanowi
indywidualizujący składnik nazwy własnej, np.: św. Paweł Apostoł, św. Michał
Archanioł. Nazwę Antychryst / antychryst, piszemy wariantywnie dużą i małą
literą (ale w znaczeniu przenośnym oczywiście tylko małą literą). Rozróżnienie
to ma oparcie we właściwościach fleksyjnych rzeczowników, bowiem rzeczownik
oznaczający istotę jednostkową nie odmienia się przez liczby. Pierwszy człon
nazw: ojcowie Kościoła, doktorowie Kościoła piszemy w małą literą (drugi człon
zawsze dużą, wbrew słownikowi ortograficznemu!).
2.10. Nazwy
(tytuły) utworów (książek, rozpraw, artykułów, pieśni, dzieł sztuki, dokumentów
itp.)
W nazwach tych piszemy dużą literą
pierwszy wyraz tytułu (również incipitu, np. W żłobie leży).
W tytułach ksiąg uznanych za objawione w
danej wspólnocie religijnej używamy dużej litery we wszystkich członach z
wyjątkiem przyimków, zgodnie z rozpowszechnionym zwyczajem językowym, np.:
Księga Mądrości, Księga Wyjścia, Pieśń nad Pieśniami, Pierwsza Księga Królewska,
Księgi Wedy, także oczywiście: Pismo Święte, Stary Testament, Nowy Testament
(skróty ST, NT zapisujemy bez kropek). Wyraz Ewangelia jako nazwę księgi i
jednocześnie opis życia Chrystusa piszemy dużą literą (np. Ewangelia św. Jana,
cztery Ewangelie). W stosunkowo rzadszych użyciach piszemy ewangelia jako nazwa
gatunku literackiego oraz jako nazwa części mszy świętej, (np. Przyszedł do
kościoła po ewangelii).
Wyraz Dekalog zapisujemy dużą literą jako
nazwę własną (tytuł) tekstu (natomiast w znaczeniach przenośnych, np. zbioru
zasad życiowych jakiejś osoby piszemy wspomniany wyraz małą literą). Podobnie
zapisujemy Dziesięć Przykazań (Bożych) i Dziesięcioro Przykazań (Bożych) jako
tytuł, np. w katechizmie, ale używa się także pisowni małą literą: dziesięć (lub
dziesięcioro) przykazań (Bożych), jeśli chodzi o konstrukcję składniową,
połączenie liczebnika z rzeczownikiem, np. Na co dzień pamiętał o siedmiu z
dziesięciu przykazań.
Nazwy przekładów Biblii – Septuaginta i
Wulgata piszemy dużymi literami.
Nazwy dokumentów, jak: encyklika,
adhortacja, konstytucja, dekret, list pasterski, piszemy dużą literą tylko
wtedy, gdy są one konieczną i nieodłączną częścią tytułu, np. Konstytucja o
Kościele w świecie współczesnym. Natomiast jako nazwy gatunkowe zapisujemy
wymienione wyrazy małą literą.
2.11. Nazwy
wydarzeń zbawczych
Nazwy wydarzeń, np.: zwiastowanie (ale
Zwiastowanie jako nazwa święta oczywiście wielką literą), sąd ostateczny,
ostatnia wieczerza piszemy małą literą, istnieje jednak możliwość użycia
wielkiej litery ze względów religijnych (dla podkreślenia szczególnej ważności),
np.: wcielenie lub Wcielenie, odkupienie lub Odkupienie.
2.12. Nazwy rzeczy
mających charakter symboli religijnych oraz nazwy miejsc
Nazwy rzeczy, np. krzyż, różaniec
zapisujemy małą literą, możliwe jest także użycie dużej litery, zwłaszcza w
stosunku do wyrażenia Krzyż Święty. Wieczernik traktujemy jako nazwę własną
miejsca i piszemy dużą literą. Również wyrażenie Gwiazda Betlejemska uważa się
za nazwę własną (także dla odróżnienia od gwiazda betlejemska w znaczeniu
'roślina, zwana też poinsencją'. Nazwy miejsca: Ziemia Święta, Ziemia Obiecana
piszemy dużymi literami (ale: ziemia obiecana w znaczeniu
przenośnym).
2.13. Nazwy
obchodów, rocznic i jubileuszy
Nazwy typu: Światowy Dzień Młodzieży, Rok
Święty, Rok Jubileuszowy piszemy dużymi literami (ale jako nazwa niejednostkowa
- małymi literami, np. lata święte, lata jubileuszowe).
2.14. Nazwy ruchów
religijnych
Nazwy te piszemy dużymi literami tylko
wtedy, gdy są oficjalnymi nazwami organizacji, np. Odnowa w Duchu Świętym, Ruch
Światło-Życie. Natomiast jako określenia potoczne - małymi literami, np.
charyzmatycy, oaza.
2.15. Nazwy pojęć
abstrakcyjnych
Nazwy pojęć piszemy małą literą z
możliwością użycia wielkiej litery (dla podkreślenia ważności pojęcia), np.
łaska Boża / Łaska Boża, opatrzność Boża / Opatrzność Boża, męka Pańska / Męka
Pańska, królestwo Boże / Królestwo Boże, Boża prawda / Boża Prawda, Boże
miłosierdzie / Boże Miłosierdzie (wyrazy: Boży, Pański w powyższych nazwach
piszemy dużą literą jako przymiotniki dzierżawcze).
Nazwy: Stare Przymierze, Nowe Przymierze
piszemy wielkimi literami, podobnie jak Stary Testament, Nowy
Testament.
Nazwy: historia zbawienia, ofiara mszy
świętej, katolicka nauka społeczna, tradycja apostolska piszemy zasadniczo małą
literą.
Wyrażenie tradycja piszemy małą literą w
znaczeniu zbioru zwyczajów, ale jako źródło Objawienia - dużą literą: Tradycja.
Wyrażenie prawo Mojżeszowe piszemy małą literą, ale jako nazwę Pięcioksięgu -
dużą literą (przymiotnik Mojżeszowy piszemy dużą literą jako dzierżawczy). Nazwę
New Age zapisujemy tylko w taki sposób, bez wariantów.
2.16. Nazwy
soborów
Nazwy soborów piszemy wariantywnie małą
lub wielką literą (wszystkie człony), ponieważ mogą być rozumiane zarówno jako
nazwy wydarzeń historycznych - wówczas małą literą, np. W czasie soboru
watykańskiego II zmarł Jan XXIII, jak i jako nazwy instytucji (zorganizowanych
zgromadzeń), np. Sobór Watykański II uchwalił Konstytucję o liturgii (możliwy
jest także inny szyk wyrazów z liczebnikiem porządkowym w pozycji inicjalnej,
np.: II Sobór Watykański).
2.17. Inne
nazwy
Nazwy takie, jak: ciało i krew Pańska,
chleb życia, lud Boży, naród wybrany piszemy małymi literami z możliwością
użycia dużej litery ze względów religijnych, emocjonalnych itp. Wyrazy Boży /
boży, Boski / boski w zależności od kontekstu mogą być pisane dużą lub małą
literą (jako przymiotnik dzierżawczy od imienia własnego - dużą literą, jako
przymiotnik jakościowy - małą literą).
Żródło: Rada Języka Polskiego -
Komisja Języka Religijnego
|
