Aby zrozumieć dzisiejszą Mszę św., warto byłoby zapoznać się z najstarszym sposobem jej odprawiania, z obrzędami i ceremoniałem, choć świadectwa z tego czasu są raczej skąpe. Podczas ustanawiania obrządku Nowego Przymierza, przy odprawieniu pierwszej Mszy w Wieczerniku, w łączności z ofiarą złożoną na krzyżu, Chrystus posługiwał się gestami rytualnymi: „wziął, łamał, dawał” (Mt 26,26-29; Łk 22,15-20; Mk 14,22-25; 1 Kor 11,23-25).

Z Pisma św. można wnioskować, że nie tylko istota Mszy, ale i pewne przepisy obrzędowe były w początkach chrześcijaństwa częściowo ustalone i powszechnie stosowane. Prawdopodobnie Apostołowie otrzymali od samego Chrystusa konkretne polecenia. W Dziejach Apostolskich czytamy, że Jezus po zmartwychwstaniu, ukazując się uczniom przez 40 dni pouczał ich o Królestwie Bożym (Dz 1,3). Tylko w taki sposób można tłumaczyć fakt, iż niedługo po Wniebowstąpieniu Ofiara Mszy była szeroko rozpowszechniona wśród wiernych: „Trwali w nauce apostolskiej, w uczestnictwie łamania chleba i modlitwach” (Dz 2,42). „Codziennie przebywali także jednomyślnie w świątyni, po domach łamiąc chleb” (Dz 2,46). Ten pierwotny obrzęd był znany nie tylko w Jeruzalem, ale i w innych gminach Kościoła, np. w Troadzie, do której przybyli Paweł i Łukasz, gdzie w pierwszym dniu tygodnia wierni zebrali się na „łamaniu chleba” (Dz 20,7). Łamanie chleba to wyrażenie w Piśmie św. oznaczające Eucharystię (por. Dz 20,11; Łk 22,19; 24,30.35; 1 Kor 10,16; 11,23-24; Mt 26, 26). Bliżej o szczegółach sprawowania Eucharystii informują „Didache” - „Nauka Dwunastu Apostołów” oraz „I Apologia” św. Justyna i wiele świadectw Ojców. Znajdujemy tam konkretne przepisy liturgiczne i zarysowane części Mszy.

 

Chrześcijanie, zaraz po wniebowstąpieniu Chrystusa, zaczęli się zbierać na „Jego pamiątkę”. Msza św. od samego początku była uobecniającą pamiątką śmierci Pana Jezusa. Dlatego Kościół starał się jak najściślej naśladować to, co działo się podczas Ostatniej Wieczerzy i na Golgocie. Naturalnie, iż niemal od początku odbywało się to z dodaniem pewnych modlitw. Czyniono przygotowania, a później następowało dziękczynienie. Najstarszą częścią Mszy jest niewątpliwie Kanon Rzymski.

Msza pierwotna, uboga i mało okazała, musiała ewoluować (a dokonywało się to na przestrzeni wieków i powoli, według zasady organicznego rozwoju liturgii oraz respektu wobec dziedzictwa starożytności chrześcijańskiej), nim doszło do tak wspaniałej, wzniosłej i wykończonej formy jaką jest Mszy tradycyjna. Choćby tylko pod względem estetycznym Msza św. w klasycznym rycie rzymskim jest arcydziełem, a cóż dopiero gdyby rozpatrywać jej poszczególne części pod kątem religijnym.

Msza składa się z dwóch części stanowiących jedną całość. Sama nazwa „Msza katechumenów” wprowadza nas w starożytność chrześcijańską. Podczas tej części Mszy mogli być obecni nawet poganie przygotowujący się do przyjęcia wiary katolickiej. Trwała do końca homilii, po czym diakon prosił nie ochrzczonych o opuszczenie kościoła i rozpoczynała się tzw. Msza właściwa, czyli „Msza wiernych”.

Od najdawniejszych czasów Msza zaczynała się od czytań biblijnych. Z upływem czasu, ze względu na doniosłość Pisma św., dobudowano ryt otwarcia, od modlitwy u stopni ołtarza aż do kolekty, posiadającej charakter zamykający.