Przyjrzyjmy się nieco sprzętom liturgicznym. Wszelkie przedmioty służące celebracji, w tym urządzenie kościoła i ołtarza nie są przypadkowe. Mają one bowiem swoje podłoże historyczne i są zakorzenione w tradycji kościelnej. Jako rzeczy zewnętrzne od najdawniejszych czasów były tworzone z ogromną precyzją i na miarę możliwości z najszlachetniejszych materiałów. Ta tradycja sięga już Starego Testamentu, według słów króla Dawida: „Z miłości dla domu Boga mego, oddaję na świątynię Boga mego skarbiec złota i srebra” (1Krn 29,3). Sprzęty liturgiczne będące nieraz wielkimi dziełami sztuki, spełniają ważną, podwójną rolę: z jednej strony stanowią wyraz miłości do Boga oraz wiary w Jego wielkość i majestat, a z drugiej, dzięki swojemu pięknu podnoszą naszego ducha ku Ojcu Niebieskiemu.

 

Wpierw - kilka myśli o kościele. Za czasów apostolskich zbierano się w wieczerniku, a następnie w innych domach prywatnych dla „łamania chleba” czyli sprawowania Najświętszej Ofiary. Na Zachodzie, a szczególnie w Rzymie w okresie prześladowań ze strony pogan, chrześcijanie spotykali się w katakumbach, tj. w podziemnych salach i korytarzach, w których grzebano wówczas ciała męczenników, gdzie na ich kamiennych grobach odprawiano Msze święte, szczególnie w rocznicę męczeństwa. Kiedy prześladowania ze strony Cesarstwa ustały, nabożeństwa były odprawiane w bazylikach (basilicos = królewski). Były to gmachy, służące poganom m.in. dla sądownictwa i handlu. Chrześcijanie doceniając ich wartość estetyczną i architektoniczną, przejęli tę formę budownictwa, nadając im jednak charakter sakralny. Niemal od początku wzrastała wśród katolików świadomość, że Ofiara Nowego Testamentu musi być składana w miejscu konsekrowanym przez biskupa, wydzielonym i poświęconym, czyli symbolizującym pewne oddzielenie od tego, co doczesne i codzienne. Np. synod w Laodycei z połowy IV w. zabraniał celebrowania w domach prywatnych. Św. Bazyli († 379) pisze: „Będziemy zaniedbywać przykazania, jeżeli tajemnic kapłańskich nie będziemy sprawowali w miejscach poświęconych”. Tak też pozostało do dziś. Wprawdzie istota nowotestamentalnej Ofiary eucharystycznej jest niezależna od miejsca i jeśli zachodzi potrzeba, można ją złożyć poza murami kościelnymi, jednak poza nielicznymi wyjątkami (np. ołtarze polowe) i sytuacją konieczności, zasadniczo należy oddawać Bogu kult liturgiczny tylko w miejscach osobnych, specjalnie do tego przeznaczonych. Posłużyły temu właśnie poświęcone bazyliki, a następnie szereg nowopowstałych świątyń.

Świątynia jest budynkiem wyłączonym z użytku świeckiego. Przez poświęcenie zostaje przeznaczona wyłącznie dla służby Bożej. Konsekracja kościoła przypomina obrzędy chrztu świętego: podobnie jak dusza ludzka, tak i świątynia ma stać się mieszkaniem godnym Chrystusa. Gmach ma być oczyszczony, zły duch wypędzony - dlatego tyle egzorcyzmów, pokropień wodą święconą, znaków krzyża i namaszczania świętymi olejami. Przez konsekrację podkreśla się również to, że jest to domus Dei - dom Boży - a nie jakieś pomieszczenie czysto funkcjonalne, bo jak powiedział prorok Dawid: „Wielkie jest dzieło, nie człowiekowi bowiem gotuje się mieszkanie, ale Bogu” (1Krn 29,1). Świątynia katolicka jest więc najpierw domem Bożym, miejscem stykania się Nieba z ziemią, a dopiero potem domem Ludu Bożego. Nie jest ona czymś zwyczajnym, ale jakby Niebem na ziemi, gdzie mieszka Pan, któremu kapłani służą w pokorze i bojaźni. Kościół jest symbolem Oblubienicy Chrystusa na ziemi, wyobraża „święte miasto Jeruzalem, nowe, zstępujące z nieba”, o którym św. Jan w widzeniu apokaliptycznym usłyszał wielki głos mówiący: „Oto przybytek Boga z ludźmi” (Apk 21,3). Taka wizja nie dawała spokoju, taka idea świątyni była natchnieniem w ciągu wieków chrześcijaństwa dla wielu artystów, architektów, malarzy, rzeźbiarzy. Dom, w którym zamieszkuje sam Bóg musiał być okazały i piękny, a dla kultu Bożego nie szczędzono rzeczy najszlachetniejszych.

 

Kościół katolicki jest z ustanowienia Bożego hierarchiczny, składa się z duchowieństwa i wiernych świeckich. Ta prawda wiary znalazła swój wyraz w architekturze sakralnej, zaważyła na kształcie budowanych świątyń. Zgodnie z duchem wielowiekowej, czcigodnej tradycji, klasycznie zbudowany kościół składa się z trzech głównych części: prezbiterium (presbyteros = kapłan) przeznaczonego dla duchowieństwa, nawy głównej (navis = okręt) i bocznych, w których gromadzą się wierni oraz przedsionka, gdzie niegdyś gromadzili się pokutnicy.

Najważniejszym obszarem w kościele jest prezbiterium, w którym główne miejsce zajmuje ołtarz. Jest ono wywyższone i odseparowane od nawy głównej balustradą, czyli tzw. balaskami. Balaski oddzielają prezbiterium świątyni nie tylko z powodu sakralności ołtarza, ale również dla podkreślenia hierarchicznego charakteru liturgii. Przy takim rozstawieniu istnieje pewne podobieństwo do dawnej świątyni jerozolimskiej, gdzie w miejscu Święte Świętych znajdowała się Arka Przymierza, do której miał przystęp jedynie arcykapłan. Balaski symbolizują także stół wieczernikowy, przy którym wierni otrzymują pokarm dla duszy - Najświętszy Sakrament.